‘Het is net alsof je in een surrealistische film zit. Je gelooft het pas als je erin zit en het meemaakt.’ Het is eind april, de ergste storm lijkt achter de rug, al bevindt Mariëlle Bartholomeus zich naar eigen zeggen nog steeds in crisismodus. Bernhoven was dit voorjaar hét epicentrum van de coronacrisis in Nederland. ‘In eerste instantie – toen het virus losbrak in Italië – dachten we nog dat het mee zou vallen. Tot de eerste patiënten binnenstroomden. Toen begrepen we dat het mis was.’
Om die stroom patiënten te kunnen opvangen, moest Bernhoven heel snel worden omgebouwd tot coronaziekenhuis. ‘We moesten onze IC-capaciteit oprekken. Onze verkoeverkamers, alsook de stroke- en coronary care-units bouwden we halsoverkop om tot IC-afdelingen. Vóór de ingang van de Eerste Hulp kwam een tent voor de opvang en triage van de vele corona(verdachte)patiënten. Medewerkers moesten anders gaan werken. Verpleegkundigen van de polikliniek en mensen uit de stafdiensten stonden plotseling mede aan het bed. De doktersassistenten en secretaresses van de poli werkten als ondersteuners op de afdelingen. De mensen van de logistiek zorgden voor de toelevering van alle maskers, schorten en beademingsslangen, die in grote hoeveelheden nodig waren.’
De gebruikelijke ziekenhuishiërarchie van medisch specialist, arts-assistent en coassistent stond eveneens op zijn kop. ‘Een senior-neuroloog stond plotseling onder supervisie van een jonge internist, longarts of ziekenhuisarts. Toen Hugo de Jonge, minister van VWS, op werkbezoek kwam, stond een oogarts net coronatriages te verrichten in de coronatent. Wat ik indrukwekkend vond, was dat al die veranderingen verliepen zonder de geringste weerstand. Dat is wat een crisis doet. We hadden als ziekenhuis één gezamenlijk belang, namelijk corona te lijf gaan. De gevoelens van saamhorigheid die dat losmaakte, dat was enorm.’
Vertrouwen geven
Die veranderingen verliepen in een razend tempo, ook dat is wat een crisis losmaakt. ‘Als je normaal gesproken iets wilt veranderen, dan heb je een business case, iedereen doet er zijn plasje overheen en voor je het weet ben je maanden verder. Nu hadden we twee keer per dag crisisoverleg, en zo nodig konden er razendsnel knopen doorgehakt worden.’
Duidelijkheid én ervaringen delen, ook dat zijn belangrijke trefwoorden bij een crisis. ‘Bij het begin van elke dienst werden de taken verdeeld, zodat iedereen wist waar hij of zij aan toe was. Aan het eind van de dienst was er een debriefing waarbij artsen en verpleegkundigen konden vertellen wat ze hadden meegemaakt, en wat dat met hen deed. Daar was altijd een psycholoog bij. Corona is zo’n heftige ziekte, we hebben zoveel akelige dingen meegemaakt: jonge mensen die onder je handen wegglippen, mensen die alleen doodgaan, zonder naasten in de buurt. Als je daar als team geen aandacht aan besteedt, loop je het risico dat medewerkers ziek worden en afhaken. In een enkel geval is dat helaas ook gebeurd.’
Het brengt Bartholomeus bij een andere les: in een crisis is iedereen even belangrijk: de schoonmaker, de diëtist, de verpleegkundige, de medisch coördinator, etc. ‘Je bent tijdens zo’n crisis zo sterk als de zwakste schakel. Ik ging ook elke dag bij alle diensten langs, om medewerkers te ondersteunen, om naar ze te luisteren.’ En om ze vertrouwen te geven. ‘Vaak hoor je dat je crises top-down moet aanpakken: de leiding bepaalt, de rest volgt. Ik geloof daar niet in. Ik herinner me een zondag dat ik met de verpleegkundigen overlegde over hoe we de afdelingen zouden ombouwen. Zij wisten donders goed wat daarvoor nodig was. Dat hoefde ik hen niet uit te leggen. Daarna volgden de medisch specialisten als vanzelfsprekend. Die saamhorigheid, dat is prachtig.’
De crisis als kans
Het belang van goede samenwerking, dat is misschien wel de belangrijkste les die Bartholomeus heeft geleerd uit de coronacrisis. ‘Niet alleen in het ziekenhuis, maar ook daarbuiten, met de huisartsen, de regionale ambulanceteams, de andere ziekenhuizen, ook over de grenzen van de regio’s heen. Ik ben de ziekenhuizen in het noorden van het land bijvoorbeeld dankbaar dat ze een deel van onze patiënten hebben overgenomen. Anders hadden we het niet gered. We hadden het wel onder controle, maar de toestroom was enorm.’
Hoewel de situatie in Bernhoven nog lang niet is genormaliseerd en ze de electieve zorg nog niet goed kan opstarten, denkt Bartholomeus al na over de periode na de crisis. Zo zou ze deze crisis graag gebruiken om een aantal zorgvernieuwingen door te voeren. ‘Corona heeft ons ook goede dingen gebracht. We deden bijvoorbeeld veel telefonische consulten, omdat patiënten niet konden komen. Een deel van die telefonische consulten kunnen we continueren. Ook regionaal kunnen we zorgvernieuwingen doorvoeren. Tijdens de crisis heb ik gemerkt hoe je elkaar nodig hebt. Laten we onze netwerkzorg daarom versterken. Ook voor de coronapatiënten, want een aantal van hen zal chronische klachten houden, vermoedelijk óók neurologische klachten. Wat dat betreft zie ik de crisis als kans. Als we die kans niet aangrijpen, en alles bij het oude laten, wordt veranderen straks veel lastiger.’
Tegelijkertijd beseft Bartholomeus dat veel van haar medewerkers nog midden in de coronazorg zitten. ‘Hun hoofd is nog niet vrij om hierover na te denken. Als directie- en leiderschapsteam lopen we voor de troepen uit, dat is onze rol, maar we kunnen na de coronacrisis alleen zorgvernieuwingen doorvoeren als we de verbinding blijven behouden met de artsen en verpleegkundigen.
Een crisis kun je niet top-down managen, de weg uit de crisis evenmin.’
Biemond gaat online
Even leek het erop dat de Biemond Cursussen dit voorjaar vanwege de coronacrisis niet door konden gaan. Maar door een gezamenlijke krachtsinspanning van onder meer de Biemond Commissie, het congresbureau en het NVN-bureau kon in enkele dagen een volwaardig online-programma worden neergezet. Marjolein van Kalles van het NVN-bureau kijkt terug op een onverwacht succes.
Waar ze het meest van onder de indruk was? ‘Dat je dit in zo’n korte tijd met elkaar kunt doen. Mensen die elkaar van tevoren niet eens kenden, maar die in een paar dagen tijd plotseling een team zijn en samen zo’n geweldige prestatie neerzetten.’ Van Kalles, medeverantwoordelijk voor de organisatie en inhoud van de Biemond Cursussen, is er nóg beduusd van.
Want even leek het erop dat de Biemond Cursussen, 12 en 13 maart jl. in Noordwijkerhout, vanwege de coronacrisis niet door konden gaan. Sprekers en deelnemers zegden af, bijvoorbeeld omdat ze van hun werkgever niet meer mochten reizen. Een fysieke editie van het programma was niet langer haalbaar. Maar zou een online-editie wél mogelijk zijn? Het leek een mission impossible. ‘We hadden zoiets nooit eerder gedaan. Bovendien moest het onder een enorme tijdsdruk, want we hadden slechts een paar dagen de tijd om dat te organiseren.’
Dat het toch is gelukt, was te danken aan teamwork, inzet en flexibiliteit van alle betrokken partijen. Zoals de technici voor het licht en geluid, het congresbureau Topprojects waarmee de NVN samenwerkt, Live Online Events, een bedrijf gespecialiseerd in de onlineorganisatie van congressen en evenementen, en Activo, dat zorgde voor de live streaming.
Spoedcursus camerapresentatie
En de neurologen zelf natuurlijk, zoals de sprekers en leden van de Biemond Commissie. ‘Op woensdagavond, de avond vóór het congres, kregen de dagvoorzitters op de locatie in Noordwijkerhout een spoedcursus camerapresentatie. Gelukkig kon dat toen nog. Het was de laatste week dat groepen mochten samenkomen.’
Daarmee was de eerste editie van Biemond Online geboren, met 550 deelnemers, niet in een congreszaal, maar thuis voor de tv of achter de laptop, met de poes op schoot en de kinderen op de bank. ‘Deelnemers stuurden ons prachtige foto’s van hoe ze thuis de nascholing volgden. We hebben die online gezet, met daaronder een Spotify Biemond-playlist van door deelnemers ingestuurde meest favoriete liedjes.’
Ja, de deelnemers waren enthousiast over de online nascholing. ‘Vermoedelijk vooral omdat het dóór kon gaan, dat had niemand zo snel verwacht. Maar ook aan kwaliteit heeft het programma niet ingeboet. De inhoud ervan bleef volledig intact, en er was zelfs de gebruikelijke ruimte voor interactie. Sprekers en deelnemers konden hun vragen online voorleggen aan elkaar.’ Komt er hiermee een volgende editie van Biemond Online, bijvoorbeeld tijdens de nascholing in 2021? ‘Dat weten we nog niet. We willen eerst goed evalueren wat de deelnemers van deze online nascholing vonden. Maar wie weet is er straks een Biemond Cursus fysiek én online. Zodat je als neuroloog en aios zelf kunt kiezen wat jouw voorkeur heeft.’
Gevolgen voor neurologische aandoeningen
Bij de NVN komen veel vragen binnen over mogelijke relaties tussen COVID-19 en neurologische aandoeningen.
Omdat er sprake is van een volstrekt nieuw virus, en het onderzoek naar dit virus nog maar net begonnen is, is het moeilijk daarover enigszins betrouwbare uitspraken te doen. De NVN heeft recent een eerste beschrijvend document ontvangen dat op al deze vragen ingaat, opgesteld door neuroloog Judith van Gaalen en anios neurologie Chanine Broerse, beiden uit het Radboudumc. Daarnaast is er op een vraag aan de NVN-werkgroepen ook veel respons ontvangen. Alle bijdragen zijn samengevoegd tot één overzicht met alle nu bekende betrouwbare informatie. Dit is een levend document. Het zal telkens worden bijgewerkt zodra er nieuwe relevante informatie bekend wordt.